Kroniek van een exceptioneel keizer.

Zijn persoonlijkheid en betekenis voor het Europa van vandaag.

De persoonlijkheid van Keizer Karel toelichten is moeilijk historisch waar te maken, niettegenstaande honderden brieven van de vorst bewaard zijn gebleven - meestal door zijn persoonlijke secretaris geschreven - en hoewel honderden boeken over Karel V werden gepubliceerd.
Deze moeilijkheid ligt niet alleen aan het feit dat vele bronnen, verspreid over tientallen archieven naast Brussel en Wenen, nooit volledig werden gecommentarieerd, maar vooral omdat vrijwel alle voorhanden documenten nooit werden opgesteld met de intentie de persoonlijkheid van de vorst weer te geven.
Derhalve is het quasi onmogelijk de aangekondigde titel volledig waar te maken.
Toch willen wij de figuur van Keizer Karel, de machtigste monarch van de 16de eeuw, hier op een persoonlijke, menselijke manier belichten.

Naast een overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen in het leven van Karel V, vonden we dat wij, vanuit de doelstellingen van onze Stichting, de man ook op een andere, rijkere manier moesten portretteren. Ontdek hier de andere Keizer Karel.

Een echte 16de eeuwer uit de beste adellijke sfeer.

Hoe imposant zijn verschijning ook was op het hoogtepunt van zijn heerschappij, in zijn jeugd deed niets vermoeden dat er een groot leider in zijn figuur schuilging. De jongen had een zwakke gezondheid, was mager bleek en melancholisch. De vroege dood van zijn vader en het gemis van zijn moeder zullen daar ongetwijfeld een belangrijke rol in hebben gespeeld.

Hij had het bovendien moeilijk met spreken, lispelde en stotterde. Ook voor culturele zaken toonde hij weinig interesse. Daartegenover stond dan wel dat hij zich volledig ging toeleggen op het trainen van zijn lichaam, op de ruiterskunst, enz.

Rond het jaar 1530 was Karel V echter fysisch helemaal volwassen geworden, met volle baard en uitgesproken Habsburgse trekken. Wanneer hij als ridder werd uitgedost kon men hem steeds bewonderen in vol ornaat met gevechtsklare protectie.

Maar zijn bewogen leven eiste zijn tol. Omstreeks 1555 was Keizer Karel, 55 jaar oud, na decennialang onafgebroken reizen door zijn uitgestrekte rijk, lichamelijk al behoorlijk afgetakeld, zoals verschillende ziektes en ongemakken aantoonden.

Op sociaal vlak wordt Keizer Karel meestal geschilderd in milde termen met enigszins mythologische dimensie. Hij was in de persoonlijke omgang een veelal minzame man, weliswaar met eigenzinnige uitvallen, maar steeds loyaal in zijn vriendschappen. Het protocol woog hem erg zwaar, vrijpostig als hij was in morele gedragingen, en gulzig aan eigen en andermans tafelen. Hij toonde zich een zorgzame vader zowel tegenover zijn wettige als tegenover zijn natuurlijke kinderen. Daarnaast genoot hij steeds met volle teugen van de jacht in de vele bossen van zijn Nederlanden, waar hij onvermoeibaar zijn jagerstalent demonstreerde. Kortom, hij was een echte zestiende eeuwer, uit de beste adellijke sfeer.

Zijn invloed op het Europa van vandaag.

De politieke consequenties van Keizer Karels regeerperiode kunnen moeilijk worden overschat. Historisch is het volkomen verantwoord om hem als de eerste moderne monarch van de Habsburgse en Bourgondische gebieden (de Nederlanden) te betitelen.
Hoewel diplomatisch in onderhandelingen en bestuurlijke aangelegenheden, was hij een autoritair vorst, die in alle gewesten een zelfde centrale politiek van machtsuitbreiding wilde gevoerd zien, een politiek die vanaf die zestiende eeuw werd uitgekiend en uitgevoerd door een steeds maar aangroeiende gezagsgetrouwe groep juristen: "les vrais serviteurs de I'état". Ze werden overigens bijgestaan, vooral in de provincies, door de "goodwill" van de hoge adel, geregeld samengebracht in de bekende Orde van het Gulden Vlies.

In de brede context van zijn rijk dat van Spanje over Italië tot aan de Oostenrijkse gebieden liep (naast een ontzaglijk koloniaal grondgebied), kan men Keizer Karel dus in zekere zin de vader van Europa noemen. Termen als staatsinmenging, centralisme, bewapening, oorlog en vrede, gevaar uit het Oosten, vinden voor een groot deel hun oorsprong in de tijd van Keizer Karel. Onder zijn impulsen is Brussel, na een grote bestuurshervorming in 1531, als administratief en politiek centrum de echte hoofdstad geworden en gebleven.

Om dit alles zullen velen wel begrijpen dat de kennis van de geschiedenis van de 16de eeuw extra zal moeten worden gestimuleerd.

Michel Baelde, professor R.U. Gent

Acht belangrijke momenten

Om het exposé vlot en aangenaam over het scherm te laten rollen, hebben we het bewogen leven van onze meest voorname Gentenaar opgedeeld in 8 belangrijke momenten, die we hier chronologisch weergeven.

1515: De Blijde Inkomsten

Op 24 februari 1500 brengt Johanna van Castilië in het Gentse Prinsenhof, een zoon ter wereld: Karel van Luxemburg. Al spoedig verhuist de jongen echter naar het hof van Margaretha Van York in Mechelen. Later wordt hij opgevoed door zijn tante, Margareta van Oostenrijk, de zuster van zijn vader Filips de Schone, zelf de zoon van Maximiliaan van Oostenrijk en Maria van Bourgondië. Daar, in Mechelen, verblijft hij tot zijn vijftiende.

Zijn leven neemt echter een nieuwe wending, wanneer hij in de toenmalige Nederlanden op 5 januari 1515 meerderjarig wordt verklaard en dus bekwaam genoeg wordt geacht om het bestuur over deze gewesten waar te nemen. In deze taak wordt hij vooral geholpen door zijn tante Margareta - zijn vader was gestorven toen Karel amper zes was.

In de voornaamste steden van de verschillende hertogdommen en graafschappen wordt de Blijde Inkomst van de nieuwe gezagsdrager met grote praal gevierd. Als hertog van Brabant wordt Karel eerst ingehuldigd in Brussel en Leuven, daarna als graaf van Vlaanderen in Gent. Vervolgens, meer bepaald op 18 april 1515, maakt hij zijn "triumphante et solemnelle entrée" in de stad Brugge. Holland, Zeeland en Breda zijn de volgende in het rijtje om tenslotte zijn "Joyeuse entrée" te volbrengen in de verschillende steden van Henegouwen, Namen en Luxemburg.

Historische achtergrond:

Een Blijde Inkomst was niet alleen een feestelijke begroeting en kennismaking met de nieuwe vorst maar vooral een publiekrechterlijke gebeurtenis in de aloude standenstaat waarbij de vertegenwoordigers van de verschillende standen trouw en bijstand zweren tegenover hun nieuwe graaf, hertog of koning. Geen enkel weldenkend mens - en in het bijzonder de Gentenaar - kon toen voorzien welke complicaties deze gezworen eed met zich mee zou brengen.
Op dat moment namelijk scheen de aloude standenstaat volledig hersteld, de voorrechten van de provinciale en lokale machtigen bleken verzekerd. De toekomst diende zich rooskleuriger aan dan het achterliggende verleden, toen dynastieke moeilijkheden - vooral in Vlaanderen - politieke, militaire en economische ellende met zich mee hadden gebracht op het einde van de 15de eeuw.

1517: Troonopvolging in de Spaanse gebieden

De vooruitzichten van een tijd van relatieve rust worden al vlug verstoord. Sneller dan gepland neemt het rijk van de jonge vorst uitbreiding, wanneer Ferdinand van Aragon, weduwnaar van de reeds in 1504 overleden Isabella van Castilië, overlijdt op 23 januari 1516.
De dochter van Ferdinand en moeder van Karel, Johanna van Castilië, werd niet in staat verklaard om haar vader op te volgen. Het is Karel die de Spaanse troon zal bestijgen. In 1517 doet hij zijn plechtige intrede in Spanje, waarna hij in 1518 tot koning Carlos Primero gekroond wordt.
De Aartshertog Karel, Graaf van Vlaanderen, enz ... is nu niet alleen heer over alle gebieden in de Nederlanden, maar ook als Carlos I over alle Spaanse bezittingen en de Italiaanse streken, waaronder Napels in het zuiden en Milaan in het noorden.

1519: Karel V wordt Rooms Keizer

Op 12 januari 1519 sterft Karels grootvader, Maximiliaan van Oostenrijk.
Na een verbeten verkiezingsstrijd met de koning van Frankrijk Frans I wordt Karel V in Aken tot Keizer van het Heilig Roomse Rijk der Duitse Natie verkozen door de Rijksstanden op 28 juni van datzelfde jaar.
Alle Duitse gebieden komen daardoor onder het oppergezag van de 19-jarige vorst.

In amper 4 jaar tijd komt zo de hoogst merkwaardige en omvangrijke verbinding tot stand tussen de Nederlanden, Spanje, Italië, de Duitse en de Oostenrijkse gebieden.

In 1522 droeg Karel V het gebied Oostenrijk-Hongarije aan zijn broer Ferdinand over, maar toch bleef het overige grootste deel van het West-Europese continent geheel onder het gezag van Keizer Karel.

Maar een rijk van dergelijke omvang brengt al gauw moeilijkheden met zich mee...

1521-1522: Opstand in Spanje

De eerste gezagsproblemen steken de kop op in Spanje in 1521.
In het geschiedenisrijke Castilië komen talloze steden in opstand, maar Keizer Karel komt persoonlijk orde op zaken stellen. In 1522 arriveert hij namelijk met zijn leger voor de tweede maal in Spanje, dit keer met minder vreedzame bedoelingen. Na een bloedig militair ingrijpen, vaardigt hij op 2 november aldaar een algemeen pardon uit waardoor de eigenlijke Koninklijke macht wordt hersteld.
Dit uiterlijk pardon gaat gepaard met een heel strenge repressie tegenover de schuldigen; meer dan 150 Spanjaarden, waaronder de bisschop van Zamora, worden ter dood veroordeeld en met het zwaard om het leven gebracht.
Een eerste waarschuwing van de Keizer...

1525-1530: Onlusten in Duitsland en Italië

Met de woelige periode in Spanje was de lont aan het kruitvat. In Duitsland had in 1521 eerst nog een confrontatie met Luther plaats op de Rijksdag in Worms, waarna Keizer Karel de anti-Luther plakkaten uitvaardigde. Maar even later volgt in datzelfde Duitsland alweer de grote Boerenopstand. De repressieve reactie daarop door de keizerlijke troepen is op zijn zachtst uitgedrukt doortastend.
In Italië zijn de verhoudingen met Keizer Karel zo mogelijk nog meer vertroebeld. We schrijven 1527, wanneer de beruchte Sacco di Roma plaatsgrijpt.
In de strijd van de Paus en de Franse koning tegenover de Keizer verwoesten Duitse en Spaanse soldaten de eeuwige Stad.

Historische achtergrond

Na al deze moeilijkheden in Spanje, Italië en Duitsland, was het de nog steeds erg jonge Karel al snel duidelijk dat hij in een Europees kluwen van tegenstellingen was terechtgekomen - tegenstellingen die door de grote samensmelting van gebieden en volkeren nu pas goed tot uiting kwamen. Maar van meet af aan wist hij zich zeer krachtig op te stellen tegenover zijn tegenstanders.
Karel V eiste in al zijn landen een absolute medewerking met de uitgestippelde monarchale politiek en noch Paus Clemens VII, noch de Franse koning Frans I, waren in staat om de strakke machtsuitoefening in de eigen verworven gewesten lange tijd te betwisten of te verhinderen.

1530: Kortstondige vrede met Frans I en Paus Clemens VII

Keizer Karel slaagt erin zijn monarchie op een intelligente manier uit te bouwen en te consolideren. Op 3 augustus 1529 brengt: "La Paix des Dames" een eerste maar kortstondige vrede met aartsrivaal Frans I, koning van Frankrijk.
Op 24 februari 1530 wordt Karel V ook door de kerk officieel tot Rooms Keizer gekroond. Paus Clemens VII overhandigt Keizer Karel, 30 jaar en zowel uiterlijk als innerlijk een volwassen man geworden, de rijkssymbolen, de scepter, het zwaard en de rijksappel.

Historische achtergrond

In de Nederlanden hadden zich in 1521, parallel met de Spaanse steden, tribulaties voorgedaan met de schepenen van het Brugse Vrije. Velen hadden aanvankelijk immers gedacht dat ze eigenmachtig en wat eigenzinnig hun oude wetten en voorrechten nog voluit konden verdedigen.
Maar na de bloedige onderdrukking van de opstand in Spanje en later ook Italië hadden de Bruggelingen het wel begrepen. Karel V was een machtig vorst geworden, aan wie ze veel beter eer konden betuigen en volgzaamheid demonstreren dan koppige contestatie of juridische dwarsligging.
Uiteindelijk beslisten de schepenen in 1528 hun loyaliteit te tonen ten opzichte van de Keizer door zijn beeltenis in de schepenkamer van het Vrije een voorname pronkplaats te geven.

Maar niet elke stad was zo deemoedig...

1540: De ongehoorzaamheid van Gent

Keizer Karel is bezig aan een indrukwekkende opmars, zelfs in overzees gebied, maar dat betekent niet dat de hele machtswellustige operatie van een leien dakje loopt. Door een desastreuze financiële situatie lijdt hij een aantal nederlagen die hij maar moeilijk kan verwerken. Nieuwe belastingen moeten zijn oorlogen bekostigen, maar sommige steden weigeren resoluut de eis van hun Keizer in te willigen. In Gent is zijn aanzien anno 1540 zelfs zo getaand dat de nieuwe landvoogdes Maria van Hongarije aan haar broer schreef: "II s'agit ici que Votre Majesté soit maistre ou valet - Het gaat er te Gent om of Uwe Majesteit meester of knecht zal zijn".

De Gentenaars drijven zijn toorn op de spits wanneer ze het op een akkoordje willen gooien met de Franse koning. De maat is vol.
Op 14 februari 1540 komt Keizer Karel hen persoonlijk tot de orde roepen: 17 oproerstokers worden onthoofd, een hele rits hoogwaardigheidsbekleders worden verplicht op 3 mei in zwart kleed en blootsvoets door de stad te trekken, gevolgd door 50 Creesers in witte tabbaard met een strop om de hals, als teken dat zij de galg hebben verdiend. De stoet leidt naar het Prinsenhof, de keizerlijke residentie, waar iedereen knielend voor de Keizer om zijn genade smeekt...

Op die manier moeten de laatste middeleeuwse stedelijke gilden en ambachten die nog resten buigen voor een autoritair gecentraliseerd en nog steeds expansionistisch staatsgezag.

1531 - 1555: Een rijk waar de zon nooit ondergaat

De opgang en machtsexplosie van Keizer Karel is niet meer te stuiten. Onder zijn bewind wordt het Amerikaanse vasteland veroverd. Mexico en het rijk van de Inca's volgen. Op het eind van zijn leven is zijn grondgebied zo uitgestrekt, dat we terecht kunnen stellen dat de zon er nooit ondergaat.

Ondanks talloze reizen, oorlogen en opstanden had Karel V toch nog de tijd gevonden om te huwen met Isabella van Portugal, die hem één zoon, Filips II, en twee dochters, Maria en Johanna schonk. Na zijn troonsafstand op 25 oktober 1555, erft zijn broer Ferdinand de Oostenrijkse gebieden en volgt hij Karel op als Keizer van het Heilig Roomse Rijk en zijn zoon neemt de scepter over de Bourgondische en Spaanse bezittingen. Hijzelf vertrekt moe en lichamelijk afgetakeld naar Spanje, waar hij op 21 september 1558 in het San Jéronimoklooster van Yuste in Extremadura overlijdt als één van de grootste keizers die de aarde ooit heeft voortgebracht.